صندلی صله رحم در سنت ایرانی، ظرفیت نوروز در تحکیم نهاد خانواده - مجله سرگرمی

عید نوروز در ایران نقطه اوج ارتباطات خانوادگی و قوم و طایفه ای در قالب صله ارحام است. در اندیشه دینی ما، حفظ، توسعه و تعمیق روابط فامیلی و ارتباط صمیمانه و حمایتی خویشاوندان از چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر اسلام (ص) آن را جز دین دانسته و می فرمایند: به حاضر و غایب امتم و آنانی که از اصلاب مردان و ارحام زنان تا روز قیامت به جهان می آیند، سفارش می کنم صله رحم نمایند، اگرچه به فاصله یک سال راه باشد؛ زیرا صله رحم جز دین است (مجلسی، 1403 ه. ق، ج 72، باب 3، روایت 73). اساساً در نگاه اسلامی تحکیم پیوندهای خویشاوندی به شدت مورد تأکید و توجه قرار گرفته و صله رحم و رسیدگی به بستگان به عنوان یک ارزش الهی واجب شده است. تا جایی که خدای متعال آن را در ردیف پرستش خویش قرار داده، می فرماید: وَ اعبُدوا اللهَ وَ لاتُشرکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بالوالِدینِ احساناً و بِذِی القُربی… [نساء، آیه 36] و در جای دیگری می فرماید: و اتَّقوا اللهَ الَّذی تَسائَلونَ بِهِ و الاَرحامَ انَّ اللهَ کانَ عَلیکُمْ رَقیباً [نساء، آیه 1] بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می کنید؛ و درباره ارحام کوتاهی نکنید، همانا خداوند مراقب شماست.

با گسترش فرهنگ صله رحم و معاشرت های فامیلی و احساس تعلق به گروه خانواده، هم نوایی گروهی افزایش یافته و افراد برای رعایت هنجارهای پذیرفته شده در خانواده کوشش می نمایند. از آنجا که فرد غالباً غیر از آداب و رسوم گروهی، که وابسته به آن است، ارزش های دیگری را به رسمیت نمی شناسد و از سوی دیگر، اگر کسی از مصالح جمع پیروی نکند از شبکه حقوق و وظایف متقابل گروهی طرد می گردد، خود به خود جلوی بسیاری از ناهنجاری ها و بزهکاری ها گرفته می گردد.

لذا صله رحم و ارتباطات خانوادگی، هم در ارائه ارزش های مثبت و گسترش هنجارها و پایبندی افراد به آن نقش مؤثری دارد و هم نسبت به ناهنجاری ها و بزهکاری های اجتماعی نقش بازدارندگی، خواهد داشت و مانند کنترل نماینده اجتماعی نامرئی، اعضای خانواده را زیر چتر حمایتی خود قرار می دهد. لذا در روایت گفته شده که ان صلة الرحم و البرّ لیهونان الحساب و یعصمان من الذنوب (مجلسی ،1403 ه. ق، ج 78: باب 23، حدیث 159)؛ بدیهی است که این فرایند در طول عمر از ابتدای کودکی تا دوران کهنسالی می تواند به طور فعال تأثیرگذار باشد. در نتیجه دوری از ناهنجاری ها و انتقال فرهنگ و هنجارهای صحیح اجتماعی از یک نسل به نسل دیگر آسان می گردد. بنابراین، یکی از راه های حفظ جامعه و افراد از لغزش ها و انحرافات و تضمین کارآمدی خانواده، گسترش صله رحم است (خارستانی و سیفی: 1393).

فرصت عید نوروز و مناسبت های مشابه این ایام همچون شب یلدا که در آنها شاهد اوج گیری صله رحم در میان خانواده های ایرانی هستیم می تواند ظرفیت مناسبی در تنظیم مناسبات خانوادگی به حساب آمده و افراد را در شبکه ای از روابط هنجارین مبتنی بر موضوع طایفه و فامیل قرار دهد. این امر به نوبه خود جنبه کنترلی و حمایت گرانه نسبت به لغزش های احتمالی در روابط خانوادگی و زوجیتی دارد.

به نظر می رسد اگرچه این ادعا که در ایران خانواده گسترده از هم پاشیده شده است، چندان دور از واقعیت نیست و دیگر در جامعه امروز ایران خبری از هم زیستی و هم مکانی نسل های متوالی در کنار یکدیگر به چشم نمی خورد، اما با وجود این، شکل جدیدی از خانواده گسترده در ایران به وجود آمده است که در آن، هم مکانی و مرجعیت وجود ندارد اما سطح مناسبات و مراودات به گونه ای است که در فضای امروزی شکل جدیدی به خود گرفته است. یعنی درست است که در خانواده هسته ای ایرانی، فرزندان با پدربزرگ و مادربزرگ و دایی و عمو و عمه و خاله و… خود در یک خانه و محل زندگی نمی نمایند اما به طور کامل نیز از آنها نگسسته اند. شاید بتوان مدعی شد که خانواده ایرانی صورت هسته ای به خود گرفته اما محتوای گسترده و سنتی خود را هنوز از دست نداده است.

*دانشجوی دکتری علوم اجتماعی دانشگاه تهران

parisro.ir: پاریس: سفر به فرانسه و زیباترین شهر دنیا

tatilatro.ir: تعطیلات رو: مجله مسافرتی